𝐕𝐚𝐧𝐥𝐚𝐰𝐧𝐠 𝐤𝐚𝐡𝐧𝐚𝐤 𝐤𝐚𝐧 𝐧𝐠𝐞𝐢 𝐦𝐚𝐰? 𝐍𝐠𝐞𝐢. 𝐙𝐢𝐚𝐡 𝐯𝐚𝐧𝐥𝐚𝐰𝐧𝐠 𝐤𝐚𝐧 𝐭𝐡𝐥𝐚𝐤 𝐧𝐞 𝐥𝐨?
========
𝐇𝐞𝐥𝐢𝐜𝐨𝐩𝐭𝐞𝐫 𝐥𝐞 𝐕𝐚𝐧𝐥𝐚𝐰𝐧𝐠, 𝐫𝐚𝐥𝐤𝐚𝐩 𝐝𝐨𝐧𝐠𝐡𝐧𝐚𝐤 𝐭𝐡𝐚𝐳𝐚𝐚𝐧𝐠; Kum (2) tlin hlan ah Kawl ralkap nih tlangcung hmun lawngah sakhan (90) renglo an zaam tak, CDM a tuahmi palik le ralkap 10,000 renglo an phan cg. Cu tikah, vanlei raldoh lawng biatak in an tuak cg. 2021 kum cheu tiang kha cu ralkap nih helicopter le vanlawng hman hi ai nauthat pah, ti si. Ralbawi pawl zong vanlei raldoh hmanh kan ot rih lo ti phun in anmah le anmah hna ngamnak an i pe. Asinain, Sagaing, Kayah, le Karen ah biatak tk in kum dongh hlan ah a hman.
Kum 2022 hna ahcun IDP umnak, KIO kumpi lawmhnak tbk mipi umnak hna ah a van hman. Mah nih hin ralkap duhsah in an thazaang a der mi a langhter. Sagaing ummi Pale PDF hruaitu Bo Naga hna nih cun vanlawng le helicopter ngei hna hlah sehlaw, ke raldoh pawl cu a zei hmanh ah kan rel ti hna lo tiah interview tam ngai ah chim len cang.
𝐙𝐞𝐢 𝐛𝐚𝐧𝐭𝐮𝐤 𝐯𝐚𝐧𝐥𝐚𝐰𝐧𝐠 𝐤𝐚𝐡𝐧𝐚𝐤 𝐝𝐚𝐡 𝐤𝐚𝐧 𝐧𝐠𝐞𝐢𝐡? A fawinak cun ka theih ve lo (theih zongah ka chim lem lai lo). CNF zong nih kan ngei an ti, NUG zong nih kan ngei ti si. Asinain, kan ngeihmi hi ka theihnnig ah manual kahmi pawl an si. A fawinak cun, zaran ruahmi kuan-dawi-hmang (MANPADS) hi a si lo. Zaran van theih ding ahcun, manual pawl hi a khen a har ngai, kuan-dawi-hmang (MANPADS) cu amah a phak khawhnak pe a zuammi cu a khen ngawt (vanlawng nakin helicopter hi a khen fawi chinchin). Cu tikah, mipi nih zei tuaktan loin miphun ralkap kha van mawhchiat fawi ngaite.
𝐀𝐡𝐨 𝐬𝐢𝐧 𝐝𝐚𝐡 𝐊𝐮𝐚𝐧-𝐃𝐚𝐰𝐢-𝐇𝐦𝐚𝐧𝐠 𝐤𝐚𝐧 𝐜𝐚𝐰𝐤 𝐥𝐚? 2021 kum dongh hrawng khan Kawlram ramkhelcuan miphundang pawl nih vanlawng kahnak bawmh an herh timi duhsah in an aw an chuah. A bikin ralkap nih ralzaam pawl an I dupnak Karen Lay Kay Kaw bomb an thlak hrawng khan an au thang chin. Vanlawng kahnak hi US/NATO le Russia deuh nih hriamtlai phu pawl hi rak bawmh a si.
Kawlram hriamtlai phu ah confirm khawhmi cu Wa (UWSA) hi a si. A fawinak cun China nih, Kawl ralkap duh paoh tuah khawh lo sual ah tiah Wa hi ai zuat. Acheu nih KIA le TNLA nih China ser Kuan-Dawi-Hmang an ngei ti si. Ralkap nih TNLA thilri an rak tleih lio ahkhan China sermi vanlawng kahnak cu an rak langhter bal. KIA nih helicopter an rak thlak bal, asinain Kuan-Dawi-Hmang (MANPADS) in an thlak timi record ah um lo. Ka theihning ah China nih duhpaoh a control khawh lomi hriamtlai pek a duh lo, a bikin NUG le nitlak lei cozah ai neihniam mi cu a duh chinchin lo.
Cu tikah Russia le China sin cun NUG siseh, tlangcung hriamtlai siseh cawknak lam a um lem lo ti ding si. A fawinak cun cawk nakding adang lam phun (2) hi kawl si rua tiah ka ruah. Pakhatnak ah, black market (biana ah, Arab lei hrawng hriamtlai bu sinah man fak ngang in second-hand cawk). Pahnihnak cu US/NATO sin in cawknak I zuam. A pakhatnak hi ka fiang tk lo caah a hnu deuh kong ka ttial la.
𝐙𝐢𝐚𝐡 𝐜𝐚𝐰𝐤 𝐚 𝐡𝐚𝐫? Vanlawng kahnak (kuan-dawi-hmang) hi a man in cun chei lo nakding um lo. Biana ah, China tuahmi FN-6 hna khi cu USD 60,000-90,000 lawng a si. Asinain, zuar an kham ngai, a bikin cozah si lomi hriamtlai bu sinah. A ruang cu US siseh, USSR siseh hriamtlai bu pawl kha anmah le mah rak dohnak ah an rak pek i a hnu ah buainak tam pi chuak. A bikin, mipi citmi vanlawng kah le thlak an tam. US cozah nih a thanh ning ah vawleicung ah kum 1975 in nihin tiang ah MANPADS hman in mipi citmi vanlawng (40) kah an tong, (28) an puak, (800) renglo an thih, ti si.
Cu tikah a bawmtu ttuanvo an ngei. US cozah cazin ning ah, MANPADS hi vawleicung ah license he a chuak khomi ram (20) hrawng lawng an si, nain (57) hriamtlai bu nih MANPADS hi an ngei ti si. Russia hi hriamtlai pawl a pe bik tu an si tiah an ti. Asinain, US lila zong USSR pawl a rak dohtu Afghanistan hriamtlai phu a rak bawmh hna i cei lak tein a rak i chuah sual ve. A donghnak ah anmah pekmi in anmah lila tu kah an tong tthan. Cu tikah, MANPADS hi bawmh dingah thil tampi an zoh, cu lakah Kawl hriamtlai pawl caah biapi mi pahnih ka van langhter.
𝟏) 𝐀𝐧 𝐭𝐞𝐢 𝐭𝐚𝐤𝐭𝐚𝐤 𝐥𝐚 𝐦𝐚𝐰 (𝐆𝐚𝐦𝐞-𝐂𝐡𝐚𝐧𝐠𝐞𝐫 𝐬𝐢 𝐥𝐚 𝐦𝐚𝐰?) A fawinak cun nitlak lei ram nih kan ramkhel kong an fiang ngai ko, phuning lo in ralkap nih nawl a lak zong an fiang. Ralkap nih mipi a thahning zg an fiang ngai ko. Cun, NUG hi Kawl ralkap hruaimi SAC nakin a ttha deuh tuk timi zong 100/100 an fiang. Asinain, NUG nih zeitluk in dah hmunhma a lak, mah bawmhnak nih zei tiang dah a thlen lai timi kha an tuak ngai tiah ka ruah. A fawinak cun, pe hna usih law NUG nih Kawl ralkap a tei taktak lai maw timi.
Biana ah, a tei lo sual ahcun hriamtlai in an um peng lai tikah rak ka pe tthan uh ti kha a ngah ti hnga lo, zei bantuk lawngah dah hman ding timi kha a control kho hna lai lo. Adonghnak ah Kawlram lei vanlawng zuam kha ttihnung a chuak la. Mah pawl hi an tuak ngai tiah ka ruah. Asinain, NUG le tlangcung hriamtlai hi bawm usih law game-changer si la timi cu an zumh ngai lai tiah ka ruah.
𝟐) 𝐀𝐧 𝐈 𝐡𝐫𝐮𝐚𝐢𝐧𝐢𝐧𝐠 𝐟𝐞𝐤 𝐦𝐚𝐰? (𝐜𝐡𝐚𝐢𝐧-𝐨𝐟-𝐜𝐨𝐦𝐦𝐚𝐧𝐝) Biana ah pe hna usih law hmailei pi tiang ttuanvo an la kho la maw? Ahodah kan pek la? timi pawl hi anmah caah cun a buai cem rua ka ti. NUG hi opposition cun theih a si. Asinain, NUG hi mipi nih zeitluk an bawmh, NUG nih PDF pawl zeitluk a control khawh, EAO pawl NUG cungah zumhnak zeitluk an ngei timi pawl hi a si rua ka ti. A pakhatnak simi mipi nih NUG cung an thachuah ning kong ahcun an caah biahal um lo tiah ka ruah. Asinain, NUG nih PDF pawl cungah a nawlngeihnak hi an tuak ngai rih. Cun a cheu cu NUG kuttang ah a um rih lomi an um.
Biana ah, mipi an tuar tknak Sagaing khi vanlawng kahnak pek dingah ramdang nih an zohmi cu Sagaing PDF khi NUG nih zeitluk in dah a control khawh timi si hnga. Zaran tuak bantuk in an tem tk timi theng si ti lai lo. A fawinak cun bawmh ding phun khi siseh law, dirhmun a fekmi, sau ngaite a rak i hruai cangmi CNF, KIO, le KNU tbk pawl khi an tuak hnga. Asinain, anmah caah biahalnak chuak kho tthan mi cu ralkap cozah tei hna sehlaw anmah le amah kar ah cozah ser ding sinpi hlah sehlaw teh timi zong um hnga.
𝐂𝐡𝐢𝐧𝐜𝐡𝐢𝐚𝐡: Hi bawmhnak kongah nitlaklei foreign policy le China factor ka telh ti lo. Kan mipi nih theih herh deuh le zeitindah kan tthan tti khawh la timi focus in ka ttial. Credit: Lian Bawi Thang
Leave a Reply