
American Nuclear Meitha Sehzung Thar Russia kongah a Buai!
=======
Carbon khuvai a thiantertu nuclear meitha sehzung thar US company nih an ser i, Russia kongah a lungre a ngai. An herhmi sinaan hi company pakhat sin te lawngin an ngah, cucu Russia campany a si. Meikhu thalo thenh dingin vawlei cung ramkip nih timhlamhnak an ngeihmi a tlamtlinter dingah US cozah nih a nuclear hriamnam sernak uranium hman i, mah hi meikhu thenhnak sehzung a hram thokter dingin timhlamhnak an ngei.
HALEU chuah hi a biapituk mi a si i, chuah ding a zat kong zong ceihkhan lio pi a si, tiin US Deparment of Energy nih an chim. Ukraine ral ruang i mei thazaang hnursuan a ton hnu cun nuclear meitha nih mipi an lung a lak ngai cang hna. Nuclear meitha sehzung hmemi hi cu sak zong a fawi i, vawlei tang zinan i rinh ti lo in khulrang tein i rinh khawhmi a si, tiin an chim.
A seh nih a herhmi rinh awk a tlakmi HALEU (high assay low enriched uranium/thatein zohfel i thenhmi uranium) tel lo in cun, kan seh hi ahohmanh nih an kan caw duh lai lo, tiin an chim. Cawtu an um lo ah cun, kan chuahmi meitha hi zuar khawh a si lai lo i, Russia uranium zaka zong a rolh kho fawn lai lo. Rinh awk a tlakmi le zuar ding tiangin hman a tlakmi HALEU hi zeitluk in dah cop le cilh in a herh, ti cu kan theih ve ko, tiin DOE nih an chim.
Thatein an thenhmi uranium ton 585.6 an chuahpi mi kong hi US cozah nih a tuaktan lio pi a si. Russia nih HALEU hi a uk, timi kong i US a lungre a theih nak hi a sau ngai cang. Asinain Ukraine ral nih thilsining a thlen cang. Company asiloah cozah zong nih Russia ta an i rinh duh ti lo. HALEU hi a tam u nuclear sehzung meitha a petu uranium ca i 5% tluk hrawng an santermi si lo in 20% hrawng an santermi a si. Asinain, Russia i a nuclear meitha company Rosatom chungtel a si mi TENEX nih HALEU hi ramdang a zorh lio pi hna a si.
Ukraine ral kongah Rosatom chungah Western ram nih phihkharnak an tuah lo, a ruangbik cu mah hi company hi vawlei cung nuclear sehzung vialte caah a biapitukmi company a si caah a si. Asinain, X-energy le TerraPower hei ti bantuk US power plants pawl nih cun Russia meitha i rinh an duh ti lo. Kan hnung thla tiang dah ti lo kha cu meitha kongah buainak kan tong lo. Ukraine ral hnu belte cun Russia he business tuah hi kan si a rem ti lo, tiin Bill Gates chairman a tuannak TerraPower i an director Jeff Navin nih a chim.
Arfa le arti; Vawlei pumpi i hmanmi meitha vialte lakin 10% hi nuclear meitha in pekmi a si i, ram tampi hna nih nuclear meitha hi an i zalh lio pi a si. Cun greenhouse nih a chuahmi gas meikhu pawl kham/thenh duh ruang zongah a si. Asinain, an man a fahtuk ruangah siseh, rian duh ningin an kalpi khawh lo ruangah siseh, thli meitha hei ti bantuk a man ai dengdeuh mi meitha laknak dangdang pawl nih hmunhman an lak kanh lengmang caah, duh ningin a hme deuh mi nuclear meitha seh an zuar khawh lo nak zong hi a si.
A hmedeuh mi seh cu EDF le Rolls-Royce nih an zuar hna i, Washington nih a sermi a thami seh 10 lakah 9 nih cun HALEU hi hman an i tim deuh, tiah theih a si. Mah hi a thadeuh mi seh hi cu tu le tu zinan rawnpiak a hau lo i, cuhlan hmanmi nakin a let 3 in a tha deuh fawn. A donghnak ah cun cuhlan i rak i hman pengmi nuclear technology hi an kaltak te lai. Asinain zuarchaw a si khawh nak dingah cun an designs hi thatein hneksak ta an hau lai.
Cuhlan nuclear sehzung cu per megawatt-hour hi $97 man a dih i, tutan sehzung hi cu $60 lawng a dih lai, tiah Energy Innovation Reform Project nih an chim. An man ai danmi hi cu tu ko rih ah cun a tlawm rih lai, a ruang cu HALEU ai hmanmi a hmedeuh mi seh tha hi chawlehnak hmun an phan kho rih lo i, a hunghung in chuah khawh an si rih lo caah a si.
US le Europe ah a ummi company pawl nih HALEU hi tampi in ser an i tim ko, asinain a tak in vun ser nak dingah cun a tlawmbik kum 5 hrawng a rau rih ding a si, tiin an chim. Cucaah, mah hi arfa maw arti deuh dah, timi boruak nih hin tluangtein HALEU chuahnak hi hnahnawh a pek ngaingai. Zinan hrihram um na lo pi cun ahohmanh nih seh 10 cawk cu an duh lai lo. Cun seh 10 cawk dingin cahmi um na lo pi cun ahohmanh nih zinan kongah invest an tuah duh fawn lai lo, tiin US nuclear zinan a petu Centrus Energy Corp i an lubik Daniel Poneman nih a chim.
Washington state i mipi hmanmi Energy Northwest hei ti bantuk, mah hi seh cawk a duhmi company nih biachah an i harhnak a ruangbik cu zinan kong hi a si. Rinh awk a tlakmi HALEU meitha hman hi sehzung tampi an mitthlirhbik mi cu a si ko, tiin Daniel nih a chim.
Zaka hman dingmi meitha; US nih a ram le Europe le Asia ah chungah carbon meikhu thenhnak seh zuar dingin timhlamhnak a ngeih cang caah, Russia nih HALEU a ukmi (ai hummi) hi dawnkhantu thil a si te lai, ti hi an theih cia cang. 2019 ah khan US cozah nih Centrus he hnatlaknak an tuah. Mah hi company lawnglawng hi Russia tel lo in HALEU sernak license ai ngeihmi an si. Mah hi company he cun sehzung thar ser an i tim.
HALEU ah cu tu kum in ser thok ding an ti ko nain, 2023 lei ah an thawn than. A ruangbik cu Covid ruangah an meitha a caw dingmi ram an um thitha lo caah le an chuahmi meitha khonnak zong thitha in an i ngeih rih lo caah a si, tiah Centrus nih a chim. Mah hi sehzung riantuan ai thok in cun, kum khat ah HALEU 13 tons chuahnak dingah hi hnu kum 5 caan a la rih ding a si. Asinain cucu 2030 i US nuclear sehzung pawl nih an herh te dingmi meitha vialte lakin then thum ah then khat te lawng a si rih lai.
Nuclear sehzung nih a herhmi a hmasabik meitha caah hin HALEU 15 ton a herh te lai, tin TerraPower nih a chim.
HALEU ser ai tim ve mi a dang sehzung pawl cu hnung ah an i thlai ko rih hna. Hi hnu kum 5 in kum 9 chungah HALEU kan ser khawh ve te lai, tiin France cozah uranium thenhnak company Orano nih a chim. Asinain, cansau a sinin meitha a cawtu ding an um hnu lawngah HALEU chuahnak license a sok te ding khi a si.
HALEU chuah khawhnak dingah program hi zeitindah suisam a si lai, tiin DOE nih biahalnak an tuah i, mah hi cu US cozah nih a hram an thok a hau ko lai, tiin Orano nih a leh hna. A cawtu an tam ngai ko, tiin DOE nih cazin a chuahpi khawh ah cun cucu a biapibikmi cu a si, tiin Orano nih a chim. HALEU sernak ding hmunhma hi US le Britain ah ka kawl lio pi a si, tiin European uranium thenhnak company Urenco nih a chim. Asinain anih zong license sok hau a si ve rih.
A nithla ai hnawhnam ngai ko cang; Wyoming le Washington ah sehzung ser ai timmi TerraPower le X-energy caah cun nithla a nithla ai hnawhnam ngai ko cang. 2028 ah khin namuna (demonstration) sehzung 2 sak dingin US cozah nih nawl a pek hna. Cun a dihman zong liampi dingin a chimh hna. Asinain Russia meitha tel lo in cun, a nithla an tukmi hi a tlinh kho ding an si lo.
Nuclear hriamnam sernak dingah cun uranium an thenhmi hi 90% tluk thiang a si a hau i, HALEU tu hi cu 20% tluk hrawng thenh khawh ah cun a za ding khi a si ko nain, mah hi HALEU chuah khawhnak dingah company pawl nih special license an i ngeih a hau hmasa. Cun sehzung saknak ding hmunhma a himnak le awnhnak kongah siseh, meitha an fimtawl le an phurhnak kongah tuanvo lak hau an si fawn rih.
An karhlan ranter dingah le a nithla an tukmi an tlinter khawhnak dingah, US cozah nih a hriamnam sernak sehzung i an hmanmi tha taktak in an thenhmi uranium he cawhmoih in hman chung ai tim. Asinain cu zong cu can la ngai ding a si ve rih. Sep. 30, 2013 le March 31, 2016 kar ah khan US cozah nih cawhmoih in a hman bal cang. Cu ti a cawhmoihmi meitha man cu that ngai dawh in an chim.
August lio i Biden nih min a thutmi Inflation Reduction Act ah khan HALEU ah meitha peknak kilvennak caah, tiin $700 million cozah le DOE he ai pehmi phu pakhat nih an chuahpiak hna. Russia zinan duh ningin lak awk a that ti lo caah, uranium thenhmi le HALEU ah meitha thanchoter dingin September ah khan $1.5 billion chuah dingin White House nih Congress a hal.
Mah hi kong hi Biden officials cheukhat le Energy Secretary Jenniger Granholm caah biapi ngai an si ko nain, a man a tamtuk caah lawmakers pawl nih an hnonpiak hna. Ni kum ah khan, US um nuclear meitha chuahnak nih Russia sinin uranium 14% an cawk hna i, mah cu uranium pawl cu 28% tluk tha in thenhmi an si. Credit: Chelsea Bawi
Leave a Reply